Uvod, Preface
Cilj ovog bloga je da prikaže
najlepše, najizazovnije i najkomplikovanjije što šah može da ponudi na bazi
pravih partija, analiza ili tek malo dorađenih pozicija (ovog će biti najmanje,
a objašnjenje će biti dato kad se dotle dođe).
Nije cilj da ponizi ni ljude
ni softvere nego baš suprotno – da promoviše i jedne i druge ali pre svega samu
igru.
Vremena se menjaju pa je
uticaj sofvera jednostavno neizbežan. Približava se vreme kada će “sve“ biti (u
šahu) otkriveno ... već je jasno da je (pri svoj njegovoj složenosti) pri
„idealnoj igri“ rezultat REMI i da bez grešaka beli ima minimalne šanse za
pobedu. Ostaje, parafraziraću, obaveza belog da igra na pobedu i tako da šansu
crnom.
I ostaje (verovatno i zauvek
... čak i u vreme kvantnih kompjutera) bogatstvo šaha u tome da u mnogim
pozicijama postoji po nekoliko „jednako“ dobrih poteza, što dovodi do miliona
„idealnih“ varijanti. Tačno, možda je i kod ljudi već vreme za Chess960 ali i
ovaj klasični još ostavlja mogućnost za „nedorecivo“.
Unapred se izvinjavam zbog
mešavine srpskog i engleskog (biće toga još) što će se (nadam se već u toku
leta) „stabilizovati“ (biti u potpunosti dvojezično).
The Houdini 1.5a has became
famous after the victory over Rybka and at that time was (probably) the best
engine on the planet. Famous "Houdini Immortal" game give it the
status as super GM (better than any man) and that plays „romantic“ style like
in the first half of the XX century. We should mention that this version won
the first two nTCEC contest (Season 1 & 2) in front of Rybka 4 and 4.1; and, of course, Komodo and Stockfish.
Houdini 1.5A je postao poznat
nakon pobjede nad Rybka-om iu to vrijeme bio je (vjerojatno) najbolji šahovski
program na svijetu. Poznata "Houdini besmrtna" partija dala mu je status
super GM (bolje od bilo kojeg čovjeka) i da je igra "Romantični" stil
kao u prvoj polovini XX veka. Trebalo bi ponemuti i da je ova verzija pobedila
na prva dva nTCEC (Sezone 1 i 2) takmičenja ispred Rybke 4 i 4.1; i
naravno Komodo-a i Stockfish-a.
Ako se iko (makar od amatera)
uverio u njegovu snagu, svakako sam jedan od njih. Posle desetina (stotina)
teških pozicija gde bi u 100M pregledanih pozicija („nodova“) nalazio najbolja rešenja u 90 ili
95% slučajeva (kao najbolji šahisti ili bolja) a u 250M (miliona) „SVE“, u
kućnom žargonu je dobio status „šahovskog boga“ . No, verzija 1.5a je ostala za
sada jedina „free“ (zapravo je tek 2.0 postala komercijalna nakon dobre reklame
sa prva dve sezone nTCEC-a) pa su sada od slobodno dostupnih verzija, neznatno
(i ponekad) jači Komodo (5.1MP) (iz 2013. Hudini je ipak iz 2010/2011) i znatno
jači Stockfish 6 (2015), trenutno sigurno i ubedljivno najjača mašina koja se
može dobiti za Џ. Zapravo je verovatno i najjača mašina za PC računajući da je
prethodna tesno izgubila od Komodo 8 mašine na poslednjem nTCEC takmičenju
(sezona 7, beše li?). Kako god, Stockfish vodi i na Rejting listi 40/40 ali su
razlike između SF-6, K-8 i H-4 zapravo jako male (tu je i SF-5, ispred Hudinia
4) i to su i najjači programi (redosled na takmičenju je bio K8, SF5, H4) na
svetu (prve tri table protiv „vanzemaljaca“).
Kako god, pomalo prevaziđen
Hudini 1.5, ipak je bio i ostao izuzetno jak.
Međutim, mogu mu se naći mane
pa čak i pozicije gde skroz trokira. Slično i za Komodo 5.1MP ali veoma retko
za SF6, za sada bez gafa osim što u nekoliko situacija bira lošije poteze (čak
i od svoje procene) što je posebna priča i stići ćemo i do nje.
„Mašine“ su zaista jake,
prejake za čoveka (uostalom i one su tvorevine ljudskog duha), ali su vrhunski
igrači zaista postizali njihovu snagu i povremeno ih prevazilazili kao što će
čak i amater kao ja prikazati (za mnogo prilika). Biće i suprotnog, gde su
mašine nalazile velike greške kod ljudskog procenjivanja pozicije i „čuvenih“
partija.
Ovim ne želim da omalovažim
ni jedne ni druge, nego da odam priznanje vrhunskim igračima (prošlosti i sadašnjosti,
počinjemo od prošlosti) ali i da ukažem da su „mašine“ jako blizu (ali još uvek
samo blizu) „apsolutno najboljem igranju šaha“ (najjači potezi u svakoj poziciji
... i tu će biti dosta primera, šta je najjače, kada postoji nekoliko praktično
identičnih (čak i za mašine)).
Počinjem sa pozicijom pred
prekid 8. Partije meča Korčnoj-Spaski iz 1977/78.
Izgleda jednostavno, ali
pozicija je sve samo ne to. Ovaj prelaz iz središnjice u završnicu (ili možda
bolje rečeno, složena završnica) je zadala ne samo glavobolju igračima i
komentatorima već i mašinama. Oba igrača su (Spaski do nepreciznosti u 48.
Potezu i velike greške u 51.) vukla izuzetne poteze (iako izgleda iznuđeno, no
kako ćemo videti – nije). Naročito je Korčnoj pokazao koliko je jak igrač i
strateg ... ponekad nedostižan (bar starijim) i mašinama. Stockfish (i
verovatno novije verzije Hudinia i Komoda) su praktično sazrele kada su svarile
i ovakve pozicije. I da počnem ...
Sumrak bog(ova), Twilight of the god(s)
42. ... Tf7
Houdini was “stubborn” and and although had seen Tf7
(wrongly) "thinks" that Tc2 better.
Hudini je baš „tvrdoglav“ i iako je „video“ Tf7 (pogrešno)
„misli“ da je Tc2 bolje.
Ocene pozicije su na osnovu Hudini 1.5a
(Evaluations of the positions are based on Houdini 1.5a)
2) 42. ... Tc2 (?!), h5 gh5:, Td5:+ Ke6, Th5: Kf6:, Tc6:+
Tc6:, Th6+ Kg5, Tc6: Tb3 (–0.41)
So it is draw and what is wrong with that?
I sada je remi, pa šta je tu loše?
Remi treba izboriti što Hudini-ju možda i ne izgleda tako
teško. Čovek protiv čoveka ili još gore mašine, bi se za to pomučio uz dobre
šanse da izbubi. Stockfish istu poziciju posle Tc5+ (kao beli) ocenjuje sa
+1.37 što i dalje ne garantuje pobedu (o proceni pozicije u sledećim
tekstovima), jer kod SF-a je +1.00 otprilike kao +0.50 (ne baš u potpunosti) pa
je samo potencijalna pobeda (i teško ostvariva; osim teže varijante a to je f i
h pešak kod belog, očigledan je motiv da je moguća izmena g belog i h crnog
pešaka uz crnog kralja na kraćoj strani u odnosu na f pešaka što je teorijski
remi; ovde Hudini malo bolje ocenjuje jer iako treba biti (jako) precizan, ovo
bi pre trebalo da je remi nego što beli može dobiti). Ono što je možda “rukovodilo” Hudini da odigra
potez je (verovatno) precenjen nastavak kao u daljem tekstu uz 47. h5 i posle
48. h6, zapravo najverovatnije precenjen potez h6 pa je procena da se dolazi u
još lošiju pozicuju. Ovo je (tek) za posebnu diskusiju a deo toga biće u
nastavku teksta.
2.1) 42. ... Tc2, h5 d4, hg6: hg6:, Tg6: Te7 (–0.23) ...
Sh5+ Te6, Te6: Ke6:, Sf4+ Kd6.
3) Td3 (–0.41)
4) 42. ... Tb4?, Kh3 (+0.88) – not optimal
5) 42. ... Kc5??, Se4+ Kb5, Kc6: Tg2:, Tg2: Kc6, Tc2+ Kb6,
Sf6 Tf7, Sd5: Kb7 (–4.36)
43. Sh7 ...
1) 43. ... Th7:, Tg6: Ke5, Tac6: Th4:+ (–0.41)
2) 43. ... Kc5
44. T:g6 (+0.37) Se5!
45. Sg5 S:g6
{46.
S:f7 Sh4: (0.00)}
46. T:g6
46. … Ta7!
Unbeleiave move! Briliant strategy. Even newer engines need
time (more than 100M nodes) to find it.
Neverovatan potez! Briljantna strategija. Čak i novije
verzije programa moraju da prekopaju više od 100 miliona pozicija da bi našle
ovakav potez. Hudini nije uspeo ni za 200M.
{46.
... Td7 (–0.44) Hudini}
47. h5 (+0.76)*
Tda2**
{47.
f4 (?!) ... Tb2#, f5 d4, f6 d3, f7 Tb8, Kg3 d2, Se4+ Kd5, S:d2 T:f7
(–0.21)}
# Tda2 leads to complications with two queens, white on f
and better line for the white.
* with 47. ... Tde2
** only after more than100-150 M nodes (Stockfish 6 and
Komodo 5.1MP)
Zapravo je f4 “sumnjivo” (svakako nije optimalno) jer
direktno vodi u remi (120%) u poziciji gde beli ima još toga da kaže i „pomuči“
crnog. Inače, veliki (legendarni) Gligorić (a i drugi VM (GM)) su predlagali
baš f4 kao najbolje, uzimajući u obzir oslobađanje polja f3 sa skakača kao
značajno. Međutim to ne donosi više od remija. Sprečavanje crnog da izvuče damu
ne dovodi do pobede. Jedini način da se to ostvari (pokuša bar) je da se
promoviše svoj f pešak u isto vreme kad i d pešak crnog. Praktično nastavak 48.
Kh3 ... sve ostalo je remi, lakše ili
teže ostvaren, od strane crnog (i ovo je verovatno remi sa damom i topom protiv
dame, topa i dva pešaka ALI ga je najteže ostvariti i svaka nepreciznost je
gubitak partije. Čak i kod mašina a pogotovu ljudi to i nije tako teško
(napraviti par sitnijih propusta koji mogu koštati partije; beli pri tome
gotovo ništa ne rizikuje).
48. Kg3 (+0.39) with ... d4, h6 d3, Kf4 Kc4, h7 Ta8 (–0.46)
Better is the Kh3 (all the engines); difference is the tempo
in the case of the chess from a line, King could be sheltered with the g pawn.
First pik for Komodo,
Hudini and Stockfish has h6 as first choice, Kg3 as second and then Kh3.
(more details later, at the end of the disscusion)
48. f4?! d4 (0.00)
engines concensus! (or Tf2 also a draw, as well the Te2 but you need
the nervs of steel (silicone) for that, interesting position deserves the
picture)
(black on the move) – draw
Position after the 48. … Te2, f5 T7a2, f6 T:g2+, etc.
49. h6 d3
50. Tg8 T2a6 (0.00) with
Tc8+, h7 Th6+, Kg3 Tah7:, S:h7 T:h7 etc.
Td8 instead Tc8+ ... T:h6+, Kg3 Kc4 (+0.09)
51. h7?(?) Th7:+
(+2.97) with Kg3 and Te7 (0:1)
52. Sh7: d2, Sf5 d1D (+6.03)
Game ends with:
(black on the move) not the finall position but elemenary
win for black with rook agains two pawns. It is position after the 57. Move
(white); game was prolonged 10 more moves but it is not so complicated and will
not be here.
This possition is totally lost for white, SF-6 rated -4.38
and the Houdini 1.5a x64 rated it -3.25 (more then 3 is 99% lost by its
evaluation).
What is interesting?
Hudini was totaly blind for the 43. ... Kc5 (first pik for
the Stockfish 6, which is maybe the strangest) and 46. ... Ta7 (even after more
than 500M nodes). This (46st move) was not easily find even for the
Stockfish (up to 100M nodes).
Komodo 51MP easily finds 43. ... Kc5 but was in big „dilemma“
between Ta7 and Td7 for the 46st move. (it is really dilemma … one
of the many cases where Komodo is the most “human” of this 3 engines).
Not similar to Stockfish ... Ta7 found faster by Komodo but
it was not dedicated to it, SF need more time but when it „saw“ the move it was
certain that is the best one. Both choose Ta7.
We already saw how the 42. … Tc2 ends (till elemental
ending)
Let’s see what the 46. …Td7 brings. After several moves it’s
following position:
It is scored +0.53 by the StockFish 6 … looks like the draw
but it is (certanly) more confortable for the white.
Alhtough main line (approx. 150M nodes per move) led to:
Which is “dead draw” (only simbolic +0.12 for white)
After 46. … Ta7
and the 48. f4 (best move by human experts) there are at least two draw moves
for black:
1) 48. … Tf2 (0.00 and “dead draw”)
2) 48. … Tb2 (49. f5 +0.06 and also “dead draw”)
Interesting becomes if the black move is
3) 48. … Tda2 ?! (strategy is not the same as for 48. h5)
And then (not the main or the strogest line, but the most
interesting):
f5 d4, f6 Kb4, Kg3
T2a1, f7 Tf1, Tg7 Ta6, h5 Taf6, Sf3 d3, Tg4+ Kc3, Tf4 Tf4:, Kf4: d2, f8D d1D
It is very complicated position, rated as -0.89 for black (Stockfish)
and for special analysis.
It is hard to win this position. Yes, it is even harder to
the black to draw but it should be just draw.
And finally, let’s
see what is “the strogest line”:
48. … Ta7, h5 (Spassky play this move also!) Tda2, Kh3 T2a6,
Kg4 d4 and “dead draw” (0.00)
If h6 instead of the Kh3 then T2a6 and draw (0.00). If 50.
Kg3 than d4 and draw again!
One way of another with the 47. h5 the Korchnoi’s strategy
with two rooks at the same (a) line is unbreakable!
The Great Victor was prooved that the strongest players (he
was one of the best in history in this kind of the positions, rook endings,
especially when they were not elementar). Spassky also demonstrates “above
human capability” sense for the possition (with 47. h5, specially) agains all
analyses that (wrongly) state that 48. f4 is better (but is not). Small mistake
with 48. f4 and then the crucial with
the 51. h7 is more the psyhological (must win the objectively equal position;
also the tiredness contribute to it).
Conclusion
It is obvious that the starting possition is very close to
the draw. Human evaluation was that white could win. It was not easy (even
after the brake and home analyses) to find right defence for the black, but the
strategy in game was the right. Even engines does not always find the lines
(only Komodo find all the moves without much dificulty, which indicate that it
is very strong in positional play, Stockfish did not play moves like 46. … Ta7 or 47. … Tda2 in all the cases,
depending of the starting position and the time per move, although always finds
the draw).
Engines are stronger then humans, stronger then ever but
this possition puts them to the limit and prove that they are not perfect …
yet. Komodo had the best performace (newest version, 8, should be even better)
and it was the clossest to the human way of thinking (at least Korchnoi’s).
However, Stockfish 6 looks the strongest (which it is, probably even in comparation of the newer version of Houdini
and Komodo) with always near “dead draw”. In all combination (even when it had
to continue some weaker move!). Houdini was the most interesting … it seems
that it over evaluated a few branches and plays “safe” (human behavior … a
little bit) with draw (by itself evalutation) after the 42. … Tc2, which was
not rated as good move from humans. This “draw
satisfaction” is not something that we expect from Houdini, and it is
opposite to the claims of the author. It could be exeption but as we will see
there are a few (several) more position with the same story. At least this
possition indicate that even the strongest engines need to be upgraded to play
“perfect chess” and that the humans are capable to create position that are
chalenging for softificated software like chess engines.
P.S.
Najveće zadovoljstvo autora je što za idealnu varijantu može
proglasiti veći deo onoga kako je tekla u originalu. Prvo odstupanje je tek kod
48. poteza gde je trebalo da se igra Kh3 umesto f4. Rezultat je isti, stvari bi
se samo uprostile, pa dakle ovaj potez i nije da se zameri Spaskom. Bio je i
bez njega “remi k’o vrata” ovde samo forsiran.
“Endžini” su se (donekle i pomalo) čak obrukali, a čast je
spasio pre svega Komodo. Osim toga
sigurno je “najhumanodiniji” u ovoj analizi. Stockfish 6 je jednostavno
“najjači” ali malo mu fali prefinjenosti. Hudini igra sigurice i verovatno tako
lomi slabije od sebe, međutim novije verzije Komoda a naročito Stockfish-a su
ga nadmašile.
Korčnoj i njegov tim su prikazali jačinu “mašine“ (i to ovih
najnovijih), Spaski do pred kraj a onda (tipično ljudski) jedna velika greška
koja je presudila partiju. Ipak, njegov osećaj pozicije i igranje cele partije
(dovođenje do pozicije) jeste bio (i ostao) vrhunski šah (sa sve neizbežnim
manama i (ljudskim) slabostima).
Verovatno da jekombinacija posle 48. Kh3 koje je izbacio
Stockfish idealna (uz slično „razmišljanje“ sa Komodom) ALI je kao sveukupno
najbolje iskazani Komodo dobio priliku da njegova linija (sa cca. 100M
nodes/potezu) dobio priliku da da završnu reč.
Ovo je najbliže što je se beli mogao približiti pobedi uz
idealnu igru na obe strane. Pozicija je remi (-0.19), beli je na potezu. Do pozicije je došlo posle:
4
48.
Kh3 T2a6
49.
2.f4 d4
50.
f5 d3
51.
h6 Ta3
52.
g3 Ta8
53.
Tg7 Kc4
54.
Tc7+ Kd5
55.
Td7+ Kc6
56.
Td4 Th8
57.
Kg4 Th6:
58.
Sf7 Th1
59.
Se5+ Kc5
60.
T:d3 T:d3
61.
Sd3:+ Kd6
62.
Sf4 Ke7
63.
Kg5 Kf8
64.
Sf6+ Kg7
Pozicija je “igrljiva”, vredi igrati je još, makar je remi, makar kao
beli jer nema ni mnogo rizika. Ono malo rizika uvek treba preuzeti onaj koji
ima makar simbolično bolju poziciju i tako dati šansu drugome da iskoristi
njegove greške i remizira. Mašine bi se davile „letnji dan do podne“ (još 100
poteza) ali verujem da bi u 999 od 1000 partija bio remi.
Kako
god, ovakav završetak znači da je i početna pozicija bila vredna igranja. Možda
i nije bilo realno da se igra na pobedu ALI je bilo vredno da crni pokaže
najbolje od sebe (čovek ili mašina) i pruži nam ovako sjajne strategije i lep
završetak partije.
